Betekenix
Jan van Til
Betekenis van informatie is
zo doodgewoon, dat we er niet of nauwelijks bij stilstaan. Waarom zouden we
ook. Als mensen onder elkaar kom je er eigenlijk altijd wel uit. “Hoe bedoelt
u?”, vragen we in geval van twijfel. Extra verklaring als antwoord op zo’n
vraag, lost dreigende verwarring doorgaans soepel op. Ik zei het al:
doodgewoon. Niet iets om (lang) bij stil te staan. Toch?
Wie desondanks de moeite
neemt… en toch, even maar, zijn pas inhoudt… ziet dat menselijke betekenisgeving
een bijzonder en dynamisch proces is. Al snel wordt u duidelijk dat informatie
nooit op zichzelf staat, maar altijd en onafscheidelijk vergezeld gaat van
informatie er-om-heen; de context, zeg ook maar.
De manier waarop iets gezegd
wordt is vaak doorslaggevend voor de toekenning van betekenis. Ook degene die
de boodschap brengt is daarbij van belang: is het je baas, een collega of een
toevallige passant? Wanneer iemand achter u uitroept: “ongelooflijk – een
tijger!”, zult u naar alle waarschijnlijkheid omkijken om te zien (lees:
informatie er-om-heen verwerven) welke verdere maatregelen u dient te treffen.
En als u de daadwerkelijke aanwezigheid van een tijger vaststelt, zal de
precieze betekenis daarvan sterk afhangen van uw verdere waarnemingen (opnieuw:
informatie er-om-heen verwerven): loopt het beest vrij rond of bevindt het zich
in een goed afgesloten kooi. Dat alles is doorslaggevend voor uw persoonlijke
betekenisvorming, uw aanstaande gedrag en welbevinden.
Mensen vertonen daarbij,
volautomatisch, toch zo heel bijzonder gedrag: ze wisselen bliksemsnel en
onbewust van context. Wie in een conversatie over “blokken” verzeild raakt
waarbij het toneel gevormd wordt door een huiskamer met een studerend kind (een
context), een peuter in een box met speelgoed (een context) en een Tv-toestel
waarop een volleybalwedstrijd te zien is (een context)… die schakelt soepel en
volautomatisch heen en weer tussen de op dat toneel verschillende contexten
annex betekenissen van “blokken”. Betekenis is overduidelijk afhankelijk van de
situationeel ‘ingeschakelde’ context.
Menselijke betekenisgeving is
een door en door conteXtueel gebeuren. En in het kielzog van zich voortdurend
ontwikkelende conteXt is de vorming van betekenis een door en door dynamisch
proces. Betekenis is daarom altijd betekeniX als er mensen bij zijn betrokken.
Toch goed om eens even bij stil te staan!
Hoe gaan we daar in onze
IT-systemen mee om? IT-systemen hebben eigenlijk twee ‘kanten’. De kant van de
menselijke gebruiker – de kant van betekeniX; zie boven. En de kant van de, zeg
maar even, techniek – de kant van betekenis. Techniek springt op een volstrekt
statische manier met betekenis om. Heel anders dan menselijke gebruikers doen:
dynamisch. Betekenis van informatie wordt in de techniek vóóraf vastgesteld en
in het beton van het IT-systeem gegoten. Anders kunnen de IT voorzieningen er
domweg niet mee uit de voeten.
Ronduit problematisch daarbij
is dat de technische kant er nog altijd van uitgaat dat de menselijke gebruiker
daar op dezelfde, statische manier mee omspringt. En dat is niet zo; zie boven.
Er zit nu eenmaal serieus verschil tussen betekenis en betekeniX. En er is nog
(vrijwel) niemand die daar serieus bij stil staat. Hoe dat komt? Ach, betekenis
van informatie is zo doodgewoon. Niet iets om (lang) bij stil te staan. Toch?
Ja, toch wel! Want betekenis
is voor mensen altijd betekeniX; zie boven. Techniek blijft, naar haar aard,
steken op betekenis. En om dat verschil te overbruggen moet techniek – naast
oog voor informatie – ook oog krijgen voor het belang van informatie er-om-heen
en het onlosmakelijke verband tussen die twee. Wanneer de techniek, samen met
de informatie zelf, ook voldoende informatie er-om-heen samenhangend
beschikbaar maakt, worden menselijke gebruikers optimaal bediend om tot
bedoelde betekeniX te komen. Zo faciliteert technische betekenis de menselijke
betekeniX.
September
2010, 2010 © Jan van Til
Voorgaande
tekst is eveneens gepubliceerd op mijn blog “Informatiekundig bekeken”.