Modern Informatieverkeer
Op weg naar semantische
interoperabiliteit
Jan van Til
Verkeer –
zo alledaags, zo soepel
Vraagt u
zich ook wel eens af wat al die honderdduizenden verkeersdeelnemers drijft?
Elke dag opnieuw gaan zij op weg. Met wisselende doelen. Over verschillende
routes. Naar allerlei bestemmingen. Op die manier voorzien zij in eigen
behoeften en/of die van anderen.
Verwondert u
zich ook wel eens over de souplesse waarmee al die individuele
verkeersdeelnemers hun vele aaneengeschakelde verkeersbewegingen maken? Met
auto en/of openbaar vervoer van Utrecht naar Parijs… een fluitje van een cent.
Met het vliegtuig naar de andere kant van de wereld… routine.
We
beschikken over één uitgebreide enkelvoudige verkeersinfrastructuur van
vergaand overeenstemmende wegenstelsels, bewegwijzering, verkeersregels voor
ordelijk en berekenbaar gedrag, verkeershandhaving, ondersteunende diensten
enzovoort.
En die
enkelvoudige verkeersinfrastructuur ‘voegt’ zich soepel naar een veelheid aan
zo heel verschillende verkeersdeelnemers – zonder dat zij zich ook maar één
moment ‘bekommert’ over de zo heel specifieke wensen van welke individuele
verkeersdeelnemer dan ook maar.
Ongekende
gebruiksmogelijkheden dankzij ontkoppeling
Het klinkt
mogelijk wat paradoxaal, maar het is juist deze vergaande ontkoppeling van
enerzijds behoeften en anderzijds voorzieningen die enorme
bewegingsvrijheid geeft en enorme variatie in ordelijk gebruik van
verkeersinfrastructuur mogelijk maakt. Hoe algemener bruikbaar de enkelvoudige verkeersinfrastructuur –
hoe gevarieerder een veelheid aan
individuele, wisselende, veranderlijke, enzovoort verkeersdeelnemers haar als
een coherent geheel voor eigen karretje kan spannen.
En, laat ik
het maar direct zeggen, ook voor Modern
Informatieverkeer is de notie van
ontkoppeling van behoeften enerzijds en voorzieningen anderzijds van groot
belang. Met Modern Informatieverkeer ontstaat een
enkelvoudige informatie-infrastructuur die – dankzij vergaande ontkoppeling –
in staat is adequaat invulling te geven aan heel gevarieerde en ook sterk
variërende informatiebehoeften van een scala aan deelnemers aan
informatieverkeer.
Informatie-uitwisseling
vandaag – digitaal gekkenhuis
Vindt u het
ook zo gewoon dat wereldwijd dag in dag uit karrevrachten informatie van hot
naar haar worden gekopieerd? Informatie-uitwisseling is de term ervoor. Via
digitale snelweg verwerft elke belanghebbende zichzelf duplicaat na duplicaat.
Onvermoeibaar bouwt men voort – ieder voor zich – aan alsmaar grotere
informatiehooibergen.
Vindt u dat
(nog) gewoon? Ik niet (meer).
Bent u er al
aan toe om het (schoorvoetend) toe te geven? Ik wel.
Ja, we
hebben onszelf een digitaal gekkenhuis gecreëerd. En we gaan er nog dagelijks
mee door. Overal bevinden zich informatie-kopieën. Wie weet nog wat het
origineel is, wat de kwaliteit ervan is en waar het zich bevindt? Overal – bij
organisatie en particulier, bij overheid en burger – stapelen de kopieën van
kopieën van… zich op als zwerfvuil langs een veelheid aan verkeersaders voor
informatieverkeer. Wie durft zich er nog zonder enige reserve van te bedienen?
Gemotiveerde
deelnemers aan informatieverkeer: u en ik
Net als bij
fysiek verkeer gaat het ook bij informatieverkeer primair om de mens als verkeersdeelnemer – het vehikel
waarvan hij/zij zich bedient telt als secundair. Gedreven vanuit het één of
andere motief, brengt elk mens zijn wil tot uitdrukking middels
informatieverkeer; het verstrekken en verwerven van inzicht in informatie
(signalen). En daar verandert Modern Informatieverkeer helemaal niets aan.
Wel geeft Modern Informatieverkeer u, als verkeersdeelnemer, ruime mogelijkheden om
te komen tot semantische interoperabiliteit; tot fijnmazige uitwisseling van bedoelde betekenis. Want dáár is het u
per slot van rekening om te doen: uitwisseling van door u bedoelde betekenis.
Information
Sourcing
Wat met Modern Informatieverkeer wèl gaat veranderen is de manier waarop wij,
mensen, tegen informatie aankijken en ermee omgaan. Informatie is niet langer
iets dat mensen, ieder voor zich, moeten bezitten.
Nee, het is – kort door de bocht – voldoende dat mensen over informatie kunnen beschikken. En dankzij uitgebreide
mogelijkheden van hedendaagse technologie is dat ook alleszins mogelijk!
Information
Sourcing leidt – alweer kort gezegd – tot ontkoppeling
en herordening van informatie met als
doel voortdurend hoogwaardige informatie, dat wil zeggen voortdurend de
bedoelde betekenis, veilig en
betrouwbaar ter beschikking te stellen aan bepaalde deelnemers aan
informatieverkeer.
Semantische
Interoperabiliteit
Informatie-uitwisseling
staat niet langer centraal in ons denken en doen, maar het vermogen om de
bedoelde betekenis beschikbaar te
stellen. Dat gaat met Modern Informatieverkeer óók veranderen! Bij
informatieverkeer, bij interoperabiliteit zeg ook maar, gaat het eerst en
vooral om de overdracht van betékenis tussen mensen – òngeacht welke en/of hoeveel technische hulpmiddelen
daarbij ‘onderweg’ worden toegepast.
Onze
hedendaagse wereld is er één waarin, als gevolg van sterk toegenomen dynamiek, over
elkaar heen buitelende veranderingen aan de orde van de dag zijn. In zo’n
wereld zijn we genoodzaakt (op)nieuw licht te laten vallen op de wijze waarop
betekenis tot stand komt en de manier waarop betekenis – met name via
technische hulpmiddelen – moet worden overgedragen.
Dataverkeer
– dáár gaat het (dus) níet over
Naast
informatieverkeer bestaat ook dataverkeer. Maar dataverkeer is ànders. Bij
dataverkeer zijn geen mensen-als-verkeersdeelnemers betrokken. Bij
informatieverkeer gaat het – vanwege menselijke betrekkingen, belangen en
motieven heel nadrukkelijk om betékenis;
bij dataverkeer speelt menselijke betekenis in het geheel geen rol.
Dataverkeer
‘speelt’ tussen en binnen technische hulpmiddelen. Klopt – zonder dataverkeer
staat informatieverkeer ‘machteloos’, maar dataverkeer is heel nadrukkelijk
niet het onderwerp van dit artikel.
In dit
artikel gaat het over informatieverkeer. Modern
(Menselijk) Informatieverkeer om
precies te zijn (een pleonasme dus: ‘menselijk informatieverkeer’).
Twee invalshoeken
voor Modern Informatieverkeer
Via een
tweetal invalshoeken wil ik u in contact brengen met Modern Informatieverkeer.
Beide invalshoeken zijn onderling sterk verweven en versterken elkaar
wederzijds.
De eerste
invalshoek noem ik “Information Sourcing”. Voor Modern Informatieverkeer
is Information Sourcing nodig om tot herordening van informatie en tot
ontkoppeling van informatiebehoeften enerzijds en informatievoorzieningen
anderzijds te komen.
De tweede
invalshoek krijgt “Semantische Interoperabiliteit” als label mee. Wie (in)ziet
dat het gevarieerde en variërende gedrag van mensen stoelt op heel fijnmazige
toekenning van betekenis, krijgt oog voor het prominente belang van het ter
beschikking stellen van betekenis – bóven het o zo gangbare uitwisselen van
informatie.
INFORMATION SOURCING
Overal
knooppunten voor informatieverkeer – welkom in vernetwerkte wereld
Vrijwel
iedere deelnemer aan informatieverkeer beschikt over zoiets als open
interconnectiviteit op de schaal van hedendaags Internet. En vrijwel elk
informatiesysteem, vrijwel elke PC fungeert tegenwoordig als een knooppunt in
dat wereldomspannende netwerk.
Belangrijk
gevolg daarvan is dat informatie qua beweeglijkheid vergelijkbaar is geworden
met de wind: informatie stroomt vanzelf van gebieden met ‘hoge druk’ naar
gebieden met ‘lage druk’. De enige voorwaarde die daarbij telt is – net als bij
de wind – een open verbinding tussen ‘hoog’ en ‘laag’. En die open verbinding
heet in het geval van informatie… Internet.
Grootschalige
toepassing van digitale (internet)technologie creëert een tot en met
vernetwerkte wereld waarin traditionele en relatief statische
communicatieketens hun primaire rol verliezen aan, zeg maar even,
‘gelegenheidsketens’ over sterk wisselende configuraties van knooppunten.
Welkom in een reeds vergaand vernetwerkte wereld!
Alledaags?
Soepel?
En, ja,
klopt, met dat Internet kunnen we als deelnemers aan informatieverkeer
moeiteloos enorme karrevrachten aan informatie van hot naar haar kopiëren:
Anything, Any time en Any place. Het gevolg? Met grootst gemak en als vanzelf
groeit digitaal gekkenhuis. Als kool.
Waarom? –
Waarom karrevrachten kopiëren?
De vraag is
alleen… waarom doen we dat eigenlijk?
Wat is daarvoor de noodzaak?
Geschiedenis
– oude en diep ingesleten karresporen
Vroeger was
die noodzaak er heel duidelijk. Wie in Amsterdam over een officieel document
wenste te beschikken dat in Maastricht thuishoorde, diende een kopie te laten
vervaardigen en per koerier te laten bezorgen. Volkomen logisch.
De
geïsoleerde opzet en het dito functioneren van de informatiesystemen van weleer
en de beperkte mogelijkheden tot uitwisseling van informatie ertussen, hielden
de afzonderlijke systemen keurig apart en op orde.
Maar vandaag
de dag is het – voor vrijwel iedereen – een koud kunstje om ‘at the speed of
light’ een document dat zich in New York bevindt, te tonen in Amsterdam. Een kopie
maken is in verreweg de meeste gevallen volkomen overbodig geworden.
De oorzaak?
Kort gezegd: de ongekend hoge vernetwerkingsgraad resulterend in vergaand
vernetwerkte wereld. Anything, any time en any place.
Gek genoeg
zien we dat een oude en vertrouwde werkwijze – ooit noodzaak; nu vrijwel geheel
overbodig – op solide wijze geautomatiseerd geïnstitutionaliseerd is geraakt.
En de gevolgen daarvan worden steeds duidelijker: ongebreidelde
rijstebrijbergen aan informatie. Duplicaten. Duplicaten van duplicaten.
Onafhankelijk van elkaar onderhouden, gemanipuleerd en gebruikt.
Informatie-infarct. Beheerkosten die de pan uit rijzen. Data inconsistentie die
ons boven het hoofd groeit. Schade en ongelukken als gevolg van het gebruik van
verkeerde (versies van) informatie. Enzovoort.
Ooit
noodzaak – nu blok aan ons been
Oude en ooit
waardevolle gebruiken zijn in de vernetwerkte wereld – maatschappij en organisaties
zoals wij die vandaag kennen, disfunctioneel geworden en lopen ons meer en meer
voor de voeten. De vernetwerkingsgraad is momenteel (al) zo hoog dat een nieuwe
informatieordening nodig is om zoiets als een informatiemaatschappij
betekenisvol en duurzaam aan de praat te houden. Wie niet wil vastlopen, volgt
maar beter de bewegwijzering voor Modern
Informatieverkeer.
Verrekijker
– zicht met ongekende mogelijkheden
Neem nu
zoiets als een verrekijker. Dat alledaagse hulpmiddel brengt objecten die zich
op grote afstand bevinden ‘dicht(er)bij’. Voldoende exacte waarneming wordt via
vertoning-met-verrekijker gemakkelijk
mogelijk. Het gaat er daarbij niet om zo’n object te hebben of te bezitten.
Welnee! De waarneming, het kunnen (in)zien van zo’n object is in de meeste
gevallen al ruimschoots voldoende voor het opzetten van ter zake doende
vervolgactiviteiten.
En daarin –
in dat (in)zien – voorziet het hulpmiddel verrekijker als een… enkelvoudige
voorziening die ten behoeve van een veelheid aan waarnemers een veelheid aan
heel gevarieerde waarnemingen mogelijk maakt.
Ontkoppeling – wezenlijke integratie-enabler voor Modern Informatieverkeer
En alweer:
Via vergaande ontkoppeling tussen enkelvoudige voorziening en vele gebruikers
met zeer dynamische en ook gevarieerde (informatie)behoeften, ontstaat een
uiterst bruikbaar hulpmiddel!
En als
hedendaagse verrekijker-voor-informatie is Internet als enkelvoudige
voorziening uiterst bruikbaar. En met Internet ondervangen we – en passant –
een aantal nadelen van de traditionele verrekijker. Anything, any time, any
place. Nachtkijker? Volledig geïntegreerd. Om een hoekje kijken? Geen punt.
Waarom? –
Waarom nog karrevrachten kopiëren?
De vraag is
alleen… waarom doen we dat eigenlijk
nog? Wat is daarvoor nu nog de noodzaak?
Noodzaak in een wereld waarin tonen
en getoond krijgen van informatie
gemakkelijk en reëel mogelijk is. En in verreweg de meeste gevallen ook
ruimschoots voldoende is voor het zinvol ontplooien van verdere activiteiten.
Voorsorteren richting Modern Informatieverkeer lag nog nooit zo voor
de hand!
Information
Sourcing – informatieballast buiten de deur
Denkt u zich
die ongekende toon-mogelijkheden eens
in…. Alleen de informatie die van uzelf is en waar u zelf verantwoordelijkheid
voor draagt… Alleen díe informatie hebt u in principe zelf ‘in huis’. U draagt
zorg voor adequaat beheer en onderhoud. U zorgt ervoor dat die informatie
altijd actueel, up to date en beschikbaar is. Beschikbaar – dat wil zeggen: toonbaar – voor iedereen die daar met
recht en reden om vraagt.
Alle andere
informatie is van anderen en die haalt u voortaan weloverwogen van ‘buiten’.
Inderdaad: via Information Sourcing. Dat ruimt enorm op, want voor die ‘andere’
informatie raken andere deelnemers aan informatieverkeer immers op
vergelijkbare wijze betrokken. Deelnemers die met hun informatie hetzelfde
gedrag vertonen dat u vertoont met uw informatie.
Die ‘andere’
informatie haalt u – voor zover die informatie voor u van legitiem belang is –
via geheel eigentijdse verrekijker dichterbij. Betrouwbare informatie; altijd
actueel. Net als de informatie die u zelf – via één of meer knooppunten voor
informatieverkeer ter beschikking stelt.
Kan dat? Ja,
dat kan! Dat is werkelijk mogelijk (en ook wenselijk!) in een wereld waarin
vrijwel elk informatiesysteem, vrijwel elke PC als knooppunt in en tot
wereldomspannend netwerk is verbonden. Welkom in de wereld van Modern Informatieverkeer!
Het mes
snijdt aan alle kanten
Denkt u het
zich eens in… inkrimping van uw opslagfaciliteiten, forse besparingen op
beheer(ders) van voorzieningen en informatie. Structurele daling van
projectkosten doordat infrastructurele voorzieningen niet steeds opnieuw worden
‘uitgevonden’. Afname van schade als gevolg van het gebruik van verouderde of
onjuiste informatie. Toename van productiviteit en versterking van imago door
toename van informatiekwaliteit: de juiste combinaties van actuele informatie –
telkens weer opnieuw uit betrouwbare bronnen geproduceerd. Ongekend!
Ongekende
concurrentie-kracht – voor wie het ziet
En dat
levert – voor wie de mógelijkheden snel genoeg (be)grijpt – ongekende
mogelijkheden voor succesvol ondernemen. Hoe sneller u ontsnapt aan het
verstikkende en verstrikkende méér, méér, méér, zèlf, zèlf, zèlf en hèbben,
hèbben, hèbben… en met vertrouwen overschakelt op Modern Informatieverkeer,
hoe sneller u daarvan de rijpe en rijke vruchten plukt.
Informatiehooibergen
– voor wie het (nog) niet zien
Wie Modern Informatieverkeer nog een brug (of wat) te ver vinden, ontsporen
uiteindelijk en raken van de weg. Zij gaan door met het, ieder voor zich,
bouwen van de ene informatiehooiberg na de andere. En daarin is uiteindelijk
geen (betrouwbare) speld meer te vinden. Wat hen rest is digitaal gekkenhuis.
Ronduit
schrijnend daarbij is dat de ‘Honger’ naar heldere, betrouwbare en snel
beschikbare informatie in hoog tempo groeit…. De oprit naar Modern Informatieverkeer ligt alvast geduldig en uitnodigend klaar. Voor
wie het ziet.
Maar… Het
moet natuurlijk wèl werken!
Ja, zeker, u
moet er blindelings op kunnen vertrouwen dat alle informatie die voor
u van belang is – wáár die zich dankzij Information Sourcing ook bevindt – met Modern Informatieverkeer ook daadwerkelijk voor u beschikbaar is. En wel
op al die momenten dat u er met recht en reden naar vraagt. Anders werkt het
(voor u) niet.
De
realiteit van onderlinge afhankelijkheid
De (uw?)
informatiehooibergen lonken verleidelijk en wekken de valse suggestie van
autonomie en onafhankelijkheid. In werkelijkheid bent u natuurlijk onderling afhankelijk van en met de voor
u relevante omgeving. Waarom verzamelt u anders informatie tot hooiberg? Elke
kopie die u maakt, onderstreept èn verbloemt onderlinge afhankelijkheid.
Ziet u het?
De
autonomie, de onafhankelijkheid dankzij de informatiehooiberg is een heel
verleidelijke en bedrieglijke illusie. Information Sourcing houdt
daadwerkelijke erkenning in van onderlinge afhankelijkheid en verlost u van een
hardnekkige werkelijkheid die niet bestaat. Ook nooit heeft bestaan. Streven
naar informatische onafhankelijkheid is een illusie waarvan de schaduwkanten
zich in onze hedendaagse wereld prominent manifesteren, Modern Informatieverkeer
blokkeren en u als verkeersdeelnemer ernstig verlammen.
Één hand
vrij
In de wereld
van Modern Informatieverkeer houdt ieder – vanuit vol besef van onderlinge
afhankelijkheid – nadrukkelijk de eìgen informatische broek op. En wel om
zichzelf en anderen, keer op keer; onvermoeibaar, van hoogwaardige informatie
te kunnen voorzien.
Wees
eerlijk: daaraan hebt u uw handen vol – meer dan vol. Wie méér hooi op zijn
vork neemt, creëert informatiehooiberg. Het is een illusie te menen dat u
informatie van anderen ook wel op de (uw?) rails kunt houden.
Nee, alleen
degene die het in hedendaagse informatiemaatschappij voor elkaar krijgt met één
hand de eigen informatische broek op te houden, heeft de andere vrij om in
business te blijven. Hebt ú momenteel (nog) één hand vrij…? Erkenning van
onderlinge afhankelijkheid schept vruchtbare en uiterst krachtige
mogelijkheden.
Modern Informatieverkeer – Nieuw
Perspectief
Daar waar
ieder zelf zijn/haar eigen informatische broek ophoudt, komt informatie in
principe nog slechts enkelvoudig voor. Dat is mogelijk even een doordenkertje:
alle informatie is dan immers tot persoonsinformatie
geordend en raakt als zodanig
betrokken bij informatieverkeer. Of het nu om een natuurlijk persoon gaat of om
een rechtspersoon; iedere persoon is eigenaar van zijn/haar eigen
persoonsinformatie.
Als eerste
en funderende informatie-ordeningsregel – als Nieuw Perspectief – geldt
dat persoonsinformatie, dat wil zeggen informatie over een natuurlijk persoon of rechtspersoon (kortweg persoon),
eigendom is van diezelfde persoon. Zo
elegant, zo vertrouwd ook. Welk democratisch denkend mens (burger, medewerker,
ambtenaar, directeur, minister etc.) kan dáár nu op tegen zijn?
Het
eigenaarschap van informatie is een veelvuldig aangesneden onderwerp; nooit
eerder kwam het echter tot zo subtiele en vertrouwenwekkende oplossing.
Aanvullende
informatie-ordeningsregels
Dat Nieuwe Perspectief verdient overigens nuancering. Want, inderdaad, het
moet (voor u) wèl werken! In de wereld van Modern
Informatieverkeer is alle informatie
tot persoonsinformatie geordend en heeft als zodanig een eigenaar, bevindt zich
altijd ergens en wordt altijd gehouden. Dat informatie-houderschap berust
normaliter bij de informatie-eigenaar zelf of anders bij door de
informatie-eigenaar of van rechtswege aangewezen informatie-houder(s).
Gebruikers van informatie wenden zich voor toestemming tot bepaald gebruik tot
de informatie-eigenaar.
Nog andere,
nadere, omgangsregels zijn nodig. Een persoon die – bijvoorbeeld – met enige
regelmaat zijn/haar geboortedatum aanpast, draagt niet bepaald bij aan robuust
informatieverkeer waarin andere personen met vertrouwen kunnen en willen
participeren. Dan gaat het in organisatie en maatschappij níet werken. Goede
omgangsregels (verkeersregels) en adequaat toezicht op de naleving ervan, geven
aanleiding voor vertrouwen erin en waarborgen robuust informatieverkeer.
De
informatie-ordeningsregels staan in detail beschreven in het zogenaamde “iDNA Manifest”.
Ordening
tot persoonsinformatie
Bij Modern Informatieverkeer is, zoals gezegd, alle informatie tot persoonsinformatie geordend en raakt als
zodanig betrokken bij
informatieverkeer. Wie daarover doordenkt komt er al snel achter dat die
ordening tot persoonsinformatie eigenlijk onvergelijkbaar is met de
ordening(en) zoals die wij nu kennen. Een contract – het is maar een voorbeeld
– wordt in hedendaags denken en handelen doorgaans opgevat als één
‘informatie-ding’ met één eigenaar: het is mijn
contract met die-en-die. Wie vanuit Nieuw
Perspectief denkt en handelt, ziet
dat een contract een uitdrukkingsvorm is van een relatie tussen twee personen
en dus op zijn minst twee informatie-dingen moet zijn met op zijn minst twee
eigenaren. In een contract komen doorgaans, ik zet het voorbeeld nog één stapje
verder door, adresgegevens (kortweg NAW-gegevens) voor; van wie is eigenlijk
een straatnaam? Enzovoort.
De met
Information Sourcing ontstane herverdeling van informatie houdt daarom tegelijk
ook een herordening van informatie in. Denkend en werkend vanuit eigenaarschap
van, beschikkingsrecht over en handelingsrecht met informatie kan dat ook niet
anders! Hoe wilt u anders waarborgen dat alleen een bepaalde persoon op een
bepaald moment met een specifiek doel de juiste toegang krijgt tot de juiste
informatie?
Niets
staat informatie-infrastructuur nog in de weg
Informatie
die enkelvoudig voorkomt en tot persoonsinformatie is geordend, is uitermate
geschikt voor (her)gebruik door een veelheid aan deelnemers aan
informatieverkeer. Algemene informatie krijgt een informatie-infrastructurele
status en wordt gebruikt om er een veelheid aan verkeersdeelnemers mee te
bedienen. Uw eigen specifieke informatie blijft bij uzelf; daar heeft niemand
verder iets mee nodig.
Maar… is
‘dat’ niet veel te ingewikkeld?
Nee! De
inrichting van informatie-infrastructuur enzovoort, maakt het voor in het
bijzonder informatiekundig specialisten weliswaar ingewikkelder – maar niet
ingewikkelder dan nodig. Informatie-infrastructuur is, met alles wat er bij
komt kijken (materieel en immaterieel), vooral ànders en verbindt zich om die
reden niet zonder slag of stoot met uw mindset-van-nu. Dat vergt inspanning.
Tegelijk is
het zo dat het informatiestelsel voor Modern
Informatieverkeer dat zich vanuit
informatie-eigendom als Nieuw Perspectief laat wijzen, zoveel minder
problematisch is dan digitaal gekkenhuis dat vanuit vigerend perspectief als
‘orde’ wordt voortgebracht.
De knellende
problematiek zoals die vanuit bestaand perspectief reëel is en ook reëel wordt
ervaren, pakt vanuit Nieuw Perspectief zo verrassend anders, zoveel
soepeler uit. Dat klinkt mogelijk nog wat raadselachtig. In de loop van dit
artikel volgt aanhoudende opheldering. Voor nu telt dat vanuit dat Nieuwe en sterk verruimde Perspectief de actuele problematiek
zoveel natuurlijker op haar ‘nieuwe’, ruimere plaats valt.
Samenvattend
– bedoelde betekenis
De
invalshoek Information Sourcing verschaft een eerste zicht op Modern Informatieverkeer. Informatie komt in principe nog slechts
enkelvoudig voor en is fijnmazig geordend tot persoonsinformatie. Omgangsregels
en controle op naleving ervan zijn stevig verankerd – bij voorkeur in
samenhangende wetgeving. Informatiehooibergen verdwijnen; ongebreideld kopiëren
van informatie is volstrekt overbodig geworden. Kwaliteit neemt toe; misgrijpen
behoort tot het verleden. Ontkoppeling tussen voorzieningen enerzijds en
behoeften/gebruik anderzijds is gerealiseerd.
Kortom: informatie-infrastructuur
is een feit en blijkt een krachtige enabler te zijn voor het bereiken van
nieuwe hoogten in succesvol ondernemen dankzij betekenisvolle
informatievoorziening. Terwijl voor informatiekundig specialisten de
complexiteit toeneemt, plukt u als gebruiker van digitale hulpmiddelen daarvan
de rijke vruchten.
SEMANTISCHE
INTEROPERABILITEIT
Betekenis
– immaterieel aspect van informatie
Informatie
kent zowel materiële als immateriële aspecten. De meer materiële aspecten raken
gemakkelijk en als vanzelf benadrukt als het gaat over het enkelvoudig (hier of
daar) aanwezig zijn van informatie of over het houderschap ervan.
Betekenis
als immaterieel aspect van informatie wint momenteel enorm aan belang, maar
serieuze belangstelling ervoor mist vooralsnog structureel.
Betekenis
– regulerend beginsel
In onze
hedendaagse wereld staan goederen (materie) en transport/transformatie van
goederen (energie) allang niet meer in het brandpunt van de economische
belangstelling. Niet dat we inmiddels zonder materie/energie kunnen, maar er is
iets anders dat die centrale en ook regulerende rol heeft overgenomen:
informatie. Op basis van informatie sturen we, bijvoorbeeld, enorme
schepen/vliegtuigen met een scala aan goederen kriskras de wereld over.
Materie-economie
transformeert via energie-economie in informatie-economie. En als gevolg van
verdere, nogal stormachtige ontwikkelingen, is een zogenaamde
informatiemaatschappij ontstaan waarin zich steeds frequenter de vraag naar
betekenis (waarde, zin) van informatie aan ons opdringt. In onze
informatiehooibergen wordt heldere betekenis een schaars ‘goed’ en promoveert
zo van middel tot doel. Door grootschalige toepassing van digitale technologie
ontstaat (alweer) behoefte aan een nieuw regulerend beginsel: betekenis.
Vanuit een
(natuur-)wetenschappelijk perspectief bekeken, is de beweging materie – energie
– informatie – waarde/zin (betekenis) er één van toenemende complexiteit. Wie
echter met antropologische ogen kijkt, ziet daarin een toewending naar de kern van
de zaak. Waarde/zin is bepalend voor welke informatie we gebruiken om
beschikbare energie effectief aan te wenden teneinde materie naar onze hand te
zetten.
Betekenis
als regulerend beginsel van informatie trekt de in haar eigen informatie
smorende ontwikkeling van maatschappij en bedrijf weer vlot.
Betekenis
– wezenlijk voor Modern Informatieverkeer
Voor Modern (menselijk) Informatieverkeer telt betekenis
als wezenlijk. Bij semantische interoperabiliteit gaat het eerst en vooral om
het waarborgen van de overdracht van bedoelde betekenis tussen hedendaagse mensen; mensen die zich rijkelijk en
in toenemende mate van geavanceerde technische communicatiehulpmiddelen
bedienen. Hulpmiddelen die wat communicatie van bedoelde betekenis betreft nog
structureel tekortschieten.
Betekenis
op drift – oude kramp of Modern Informatieverkeer
Voor wie in
onze vernetwerkte wereld nog (sterk) denkt en werkt vanuit informatie als
regulerend beginsel voor energie en materie, lijkt het alsof betekenis van
informatie op drift raakt. Veel is in beweging en veel veranderingen vinden
simultaan plaats. Effecten ervan overlopen elkaar en beïnvloeden elkaar
wederzijds. Informatie erover komt in kort tijdsbestek en uit velerlei
richtingen op ons af en vertelt haar gevarieerde, afwijkende en tegenstrijdige
verhalen.
Merkbaar
gevolg daarvan is dat wat informatie voor u en anderen betékent niet langer op
voorhand vaststaat. Dat is, trouwens, nooit zo geweest, maar raakt door
toenemende dynamiek meer en meer manifest.
Die
toegenomen vluchtigheid en veranderlijkheid van betekenis verklaart voor een
belangrijk deel ook de groeiende Honger naar betrouwbare en snel beschikbare
informatie in de zin van betekenis. U wilt geen misverstanden, maar
kraakheldere informatie opdat u uw gedrag, uw vervolgactiviteiten zo goed en zo
snel als mogelijk kunt bepalen!
En voor u
het weet… voor u het weet schiet u (opnieuw) in de kramp van het méér, méér,
méér, zèlf, zèlf, zèlf en hèbben, hèbben, hèbben…. Ja, precies, dat is de kramp
die digitaal gekkenhuis voortbrengt.
Jammer en
onnodig, want werkbaar alternatief is voor handen. Het heet Modern Informatieverkeer! Aan u de keuze: oude kramp of Modern Informatieverkeer. Bent u bereid een sprong naar Nieuw Perspectief serieus onder ogen te zien?
Sociale
Psychologie
Vanuit de
sociale psychologie is al decennia lang bekend dat wat iets betékent voor een mens, heel fijnmazig
wordt gestuurd door de precieze context
waarin dat iets zich aan die mens voordoet. Andere context? Andere betekenis!
Punt uit.
Neem eens een
belangrijk begrip uit uw eigen praktijk in gedachten. Bedenk vervolgens
verschillende situaties waarin dit begrip van belang is. En wat blijkt? Over de
onderscheiden situaties heen, wijken de precieze betekenissen af. Er zijn overeenkomsten – zeker, maar er zijn ook
verschillen. En die
(nuance)verschillen vormen steeds vaker de verschillen die het precieze
verschil in betekenis uitmaken! In een sterk veranderende en veranderlijke
wereld bevindt betekenisvolle informatie zich steeds vaker in de nuances, in de
details. Kleine variaties in betekenis krijgen daardoor steeds meer waarde,
steeds meer zin (betekenis als nieuw regulerend beginsel). En het belang om die
waarde communiceerbaar te krijgen – ook/juist via technische hulpmiddelen,
neemt hand over hand toe. Modern Informatieverkeer richt uw focus op dat
belang en houdt voluit rekening met zowel overeenkomsten als ook samenhangende
reële verschillen in betekenis.
Automatische
context-switching: onbekend, maar karakteristiek menselijk trekje
Menselijke
communicatie kenmerkt zich vooral door, zeg maar even, automatische
context-swichting. Dat betekent dat mensen in verreweg de meeste gevallen –
afhankelijk van de situatie (context) waarin ze verkeren en zonder dat ze zich
er bewust van zijn – de juiste betekenis weten toe te kennen aan hetgeen zich
aan hen voordoet. En daar waar misverstand over betekenis dreigt, volgt al snel
de vraag: “Hoe bedoelt u”? Aanvullende informatie – ja, klopt, dat is
contextuele informatie – ruimt het misverstand veelal snel uit de weg waarna
vervolgactiviteiten adequaat kunnen worden opgezet.
Onwetendheid
met desastreuze gevolgen
Verreweg de
meeste mensen zijn zich niet of nauwelijks bewust van de resultaten van de
sociale psychologie. Van de cruciale rol van context bij menselijke
betekenisgeving. Van automatische context-switching. Van de invloed van
betekenisgeving op menselijk gedrag.
Dat geldt
dus ook voor de meeste ICT-ers. De gevolgen van dergelijk gebrek aan inzicht
zijn desastreus. Want daardoor kùnnen ICT-ers ‘hun’ systemen ook niet voorzien
van ter zake doende mogelijkheden om contextuele informatie expliciet en
samenhangend mee te geven. Het belang, de waarde, de zin daarvan zíen zij
domweg niet.
Modern Informatieverkeer
blijft op die manier voor u onbereikbaar! En u, als gebruiker van dergelijke
digitale hulpmiddelen, u gelooft uw ogen/oren niet! Uw lichaamstaal spreekt
boekdelen van vertwijfeling: hoe is het toch mogelijk dat ICT systemen ondanks
alle geinvesteerde energie/geld zó slecht werken!?
Het antwoord
kent u nu: een schrijnend gemis aan samenhangende contextuele informatie…
leidend tot informatie waarvan de bedoelde betekenis is vervaagd tot en met zo
goed als verdwenen.
Expliciet
meegegeven contextuele informatie bevordert sterk de toekenning van bedoelde betekenis
door de ontvanger. Pas wanneer ICT-ers het eminente belang van contextuele
informatie inzien, zullen zij hulpmiddelen gaan bouwen die voldoende
samenhangende contextuele informatie correct meegeven zodat verwarring over toe
te kennen betekenis zo effectief mogelijk bestreden.
Ja, dàn
raakt Honger gestild.
Gemotiveerde
deelnemers aan informatieverkeer: u en ik
Het is
steeds die éne gemotiveerde mens die aan de éne kant van ‘de lijn’ en in zíjn
specifieke situatie zíjn informatie toevoegt, zíjn bedoeling en wil tot
uitdrukking brengt. En het is steeds die àndere gemotiveerde mens die aan de
àndere kant van ‘de lijn’ in zíjn specifieke àndere situatie tot informatie,
tot interpretatie en betekenisgeving en vervolgens tot gedrag (lees: vervolgactiviteiten) komt.
Wie dat gedrag voldoende precies wil sturen,
doet er dus verstandig aan van situatie tot situatie steeds op maat contextuele
informatie toe te voegen. Betekenis van informatie ligt niet op voorhand vast,
maar wordt gestuurd door context. En toegevoegde contextuele informatie eist in
een dynamische en veranderlijke wereld haar plaats steeds nadrukkelijker op.
Waarom? Om tot specifieke betekenis te kunnen komen. Want – inderdaad – anders
werkt het voor u en anderen níet. Want anders lukt het u niet om uw
vervolgactiviteiten scherp genoeg vorm te geven en te plannen.
Contextuele
informatie is de enige mogelijkheid voor de ontvanger van informatie om de door
de zender bedoelde betekenis toe te kunnen kennen. Modern Informatieverkeer
wijst contextuele informatie haar natuurlijke ruimte: informatieruimte.
Disfunctionele
beweging: inburgering van absolute betekenisgeving
ICT begint
haar hoge vlucht in een nog behoorlijk stabiele wereld. Een wereld waarin
situaties (contexten) relatief langzaam veranderen. In zo’n wereld wordt
betekenis als vast en stabiel ervaren en beginnen ICT-ers met het automatiseren
van (delen van) een stevig gevestigde organisatiepraktijk. En de nieuwe ICT
hulpmiddelen worden ‘gewoon’ ingebed in heel bekende en vaststaande traditie(s).
En zolang
situaties (contexten) door de tijd heen maar marginaal veranderen, ondervinden
gebruikers van ICT hulpmiddelen geen hinder van het gebrek aan inzicht uit de
sociale psychologie bij ICT-ers.
Ongemerkt
begint bij ICT-ers de gedachte post te vatten dat betekenis wèl op voorhand en
losstaand van daadwerkelijk gebruik zou zijn vast te stellen. En tegenwoordig
is die gedachte stevig verankerd in dagelijkse praktijk; vragen worden er niet
(meer) bij/over gesteld. Aan het begin van menig ICT-project worden termen en
hun betekenissen ‘nauwkeurig’ tot keurslijf vastgesteld – zònder dat de context
waarin men tot die vaststelling kwam expliciet wordt gemaakt en/of bewaard
blijft. Herkent u het? Resterende ‘betekenis’ raakt al doende absoluut en ogenschijnlijk onafhankelijk van
context.
Isolatie
houdt betekenis op orde – niemand die het (in)ziet
In het begin
van het ICT-tijdperk construeerde men geïsoleerd
van elkaar werkende applicaties ter ondersteuning van gevestigde organisatiepraktijk; van bestaande menselijke situaties. Elk van die applicaties deed binnen
en ten behoeve van een nog stabiele situatie (context) apart haar werk.
Betekenis bleef – dankzij isolatie – binnen die situatie van kracht en binnen
die applicatie ‘automatisch’ op orde. En niemand, niemand had in de gaten dat
er werkelijk iets heel bijzonders (!) aan de hand was: betekenis blééf op orde.
Integratie
– betekenisordening in levensgevaar
Met die
betekenisordening begint het mis te gaan als behoefte aan integratie van ICT
hulpmiddelen ontstaat. Terwijl de bouw van ICT hulpmiddelen onverminderd
isolationistisch doorgaat, raken interfaces in zwang. En via interfaces
beginnen – per definitie! – verschillende betekenissen uit verschillende
situaties door elkaar te lopen. Nog onzichtbaar ontkiemt een ramp:
oorspronkelijke betekenisverschillen verwateren en de weg naar ongeremde
inconsistentie van informatie ligt wagenwijd open.
Via de dan
nog onbekende en ook ongekende mogelijkheden van Internet komt deze,
aanvankelijk nog wat traag verlopende ontwikkeling terecht in kolkende
stroomversnelling. Zonder dat iemand het (op)merkt loopt het uit de hand;
digitaal gekkenhuis begint te verrijzen.
Wording
van Nieuwe Wereld
Naarmate ICT
in hoog tempo verder en verder in maatschappij en bedrijfsleven doordringt,
ontstaan geheel nieuwe mogelijkheden voor de (in)richting ervan. De vragen
verschuiven kwalitatief van: “hoe goed zou ICT maatschappij en bedrijfsleven
kunnen ondersteunen”, naar: “wat is
eigenlijk een maatschappij, een overheid, een burger, een bedrijf, onderwijs
enzovoort als ICT er integraal onderdeel van uitmaakt”. Maatschappij en
bedrijfsleven krijgen te maken met volkomen nieuwe situaties waaraan zij het
hoofd hebben te bieden. De informatiemaatschappij komt eraan! Informatie als regulerend
beginsel begint overwicht te krijgen.
De enorme
toename in dynamiek en veranderlijkheid is één van de onmiskenbare gevolgen van
de hoge vlucht die ICT heeft genomen en de grondige veranderingen die dat in
maatschappij en bedrijfsleven teweegbracht en nog steeds brengt.
In die
nieuwe wereld, een wereld waarin tradities, zuilen etc. steeds minder de
trage(re) onderstromen vormen waartegen modes, hypes enzovoort zich als
beweeglijker fenomenen aftekenen, raakt wat-iets-betekent merkbaar afhankelijk van het moment waarop en de situatie waarin
dat iets verschijnt en zich aan ons, mensen, voordoet.
In zo’n
wereld wordt het van eminent belang inzichten zoals de sociale psychologie die
voortbracht alle ruimte te geven in ons denken en in al onze informatiebetrekkingen.
Kortom: ruim baan voor Modern Informatieverkeer. Terwijl de intrede
van de informatiemaatschappij nog in volle gang is, dient de volgende
verschuiving zich al(vast) stevig aan: betekenis als regulerend beginsel van
informatie.
De wereld
waarin informatietoepassingen kleinschalig waren, strikt van elkaar gescheiden
werkten en isolationistisch van opzet… die wereld bestaat niet meer. Waarom
doen we dan nog alsof die wereld nog wèl bestaat?
Paradigmasprong: Modern Informatieverkeer
Voor de learners vereist dat met de woorden van
Shoshana Zuboff een “rupture of the world [they took] for granted; then the old
categories of reference are called into question and revised”. Een volstrekt Nieuw Perspectief
verschijnt. Via een noodzakelijke paradigmasprong manoeuvreert u zichzelf in de
nieuwe, ruimere baan van Modern Informatieverkeer.
De
fijnmazige herordening van informatie – zoals hierboven bij Information
Sourcing uiteengezet – geeft ongekende mogelijkheden voor contextuele
combinatie van informatie tot betekenis waarin elke relevante nuance tot
uitdrukking kan komen.
Haarlemmer
Olie? Oh, nee – dat niet. Het is echter wel een kwalitatieve sprong. Een
discontinuïteit waarmee we de verstikkende interoperabiliteitsproblemen die
door het heersende perspectief/paradigma zijn voortgebracht, kunnen overwinnen.
Het
dieptepunt is nog niet bereikt
Nog steeds
heeft niemand in de gaten dàt er iets schort – laat staan wàt. Verkramping van
de hele situatie treedt in als integratie ‘hot’ wordt en torenhoge vlucht
neemt. Hand in hand met integratie neemt ook inconsistentie van informatie
vrijwel onbeheersbare vormen aan. Institutionalisering van digitaal gekkenhuis
is begonnen. En als uiterlijke manifestatie ervan begint zoiets als
integratiemanagement in veel bedrijven vaste voet aan de grond te krijgen.
Standaardisatie!
Het als kool
groeiende interface-kluwen roept, samen met de toenemende problematiek van
inconsistentie van informatie, de behoefte aan beheersing versneld wakker. De
oplossing ervoor heet: Standaardisatie. Ja, inderdaad, ook standaardisatie van
betekenissen. Waarom niet? De gehaktmolen die standaardisatie heet, vermaalt
ook betekenis tot eenheidsworst. Betekenisgeving wordt ‘formeel’ absoluut. Een
flagrante ontkenning van betekenis als ontluikend regulerend beginsel!
En daarmee
is (k)ramp op (k)ramp een feit. Sociale psychologie? Huh? Nooit van gehoord.
Digitaal gekkenhuis floreert als nooit tevoren. En dat leidt tot ongelukken.
Charles Perrow zou dergelijke ongelukken vermoedelijk als ‘Normal Accidents’
bestempelen: ze zijn immers ingebouwd in het systeem.
En terwijl
de Honger naar betrouwbare en snel beschikbare informatie (betekenis) toeneemt,
is het stillen ervan verder weg dan ooit. Schrijnend!
Maar… wat
is er mis met standaardisatie?
Niets.
Helemaal niets. Standaardisatie is een middel tot een doel. Altijd. Maar… wat
is het doel (ook nog maar weer)? De overdracht van bedoelde betekenis! Zoals
hierboven al opgemerkt, gaat het bij informatieverkeer, bij interoperabiliteit,
om de overdracht van betékenis tussen mensen
– òngeacht welke en/of hoeveel technische hulpmiddelen daarbij ‘onderweg’
worden toegepast.
Wat er dus
nodig is, is… semantische standaardisatie
op basis van contextuele verbijzondering. Contextuele verbijzondering houdt
zowel overeenkomsten als ook samenhangende verschillen in betekenis uiterst
precies op orde. Semantische standaardisatie leidt tot semantische
interoperabiliteit en is een belangrijke voorwaarde voor Modern Informatieverkeer.
Naar de
kelder in de grot van Plato
Met
integratie en standaardisatie – en wat zal verder nog volgen? – doet ICT met
veel energie serieuze en verwoede pogingen om u, als gebruiker van ICT
hulpmiddelen, een schitterende buitenruimte met riant uitzicht te verschaffen.
Alleen… het mislukt. Keer op keer. Want niemand ziet in dat die ruimte niet
meer is (ook niet kàn zijn) dan een (zoveelste) kelder in de grot van Plato. En
u weet nu waarom. De wereld die met informatie als regulerend beginsel is
voortgebracht, leidt tot informatiehooibergen en digitaal gekkenhuis. Informatie
als regulerend beginsel schiet tekort – betekenis als regulerend beginsel is
nodig om orde op zaken te stellen.
Worstel
en kom boven!
En terwijl
een werkelijke oplossing en uitweg uit deze impasse zowel voor het oprapen ligt
als verder weg lijkt dan ooit, stijgt de Honger naar snelle en betrouwbare
informatie tot ongekende hoogten. De roep om zo felbegeerde (echte)
interoperabiliteit – semantische interoperabiliteit dus – klonk nog nooit zo
luid. Hoe lang kan ze nog worden genegeerd?
Velen zijn
er echter (nog steeds) rotsvast van overtuigd dat integratie en standaardisatie
op termijn uitkomst gaan brengen. Alleen… wie de juiste diagnose niet weet te
stellen, kan niet tot vruchtbare therapie komen. Die bouwt er ‘gewoon’ nog een
kelder bij…. Ook SOA (inclusief de nieuwste hype-in-wording: Context Aware-SOA)
is niet meer dan de zoveelste kelder zolang het wor(s)telt in (de gevangenis
van) heersend denken. Stap daarom over op Modern
Informatieverkeer. Adopteer betekenis
als regulerend beginsel voor uw informatiehooibergen. Saneer uw aandeel in
digitaal gekkenhuis.
Revisited:
oude kramp of Modern Informatieverkeer
Wie (nog)
griezelt bij de gedachte aan samenhangende betekenisverschillen tussen wat
ogenschijnlijk één en hetzelfde object is… en (dus maar) blijft gaan voor
absolute standaardisatie van betekenis, schiet in oude kramp. Modern Informatieverkeer erkent volmondig en daadwerkelijk de waarde van
kennis zoals door de Sociale Psychologie is voortgebracht en erkent
stelselmatig het bestaansrecht van zowel overeenkomsten als ook samenhangende
reële verschillen in betekenis van één en hetzelfde object als gevolg van variatie in context.
Ja, maar,
wordt dat niet te ingewikkeld; het is eigenlijk al complex genoeg
Is het met
andere woorden – niet beter om in/met oude kramp voort te leven? Kunnen we niet
beter maar wat doormodderen? Is dat niet ‘veiliger’ dan een Nieuw Perspectief te exploreren enzovoort?
Tja, hoe
serieus is de door u ervaren problematiek?
Daar waar
contextuele informatie op het toneel verschijnt, wordt het vooral voor
informatiekundig specialisten ingewikkelder. Klopt! Het wordt ingewikkelder dan
de veel te grof gebleken versimpelingen volgens heersend perspectief. En
Einstein wist ons al te melden dat we de dingen niet moeilijker moeten maken
dan ze zijn, maar – let op: ook niet simpeler!
De beweging
die Modern Informatieverkeer inzet, is er één van volmondige erkenning van
reële complexiteit. Niet simpeler. Niet ingewikkelder. Contextuele informatie
levert informatie haar waarde, haar zin, haar betekenis. Met contextuele
informatie raken overeenkomsten in betekenis geïntegreerd en reële
betekenisverschillen samenhangend gedifferentieerd. Zo ingewikkeld is het
vandaag de dag. Samenhangende reële betekenisverschillen winnen heel
nadrukkelijk aan waarde. Modern Informatieverkeer erkent dat.
Samenvattend
– bedoelde betekenis
De
invalshoek Semantische Interoperabiliteit betekent een verdere verrijking en
verruiming uw zicht op Modern Informatieverkeer. Als openingszet telt
de erkenning van betekenis als regulerend beginsel van informatie. En wie
begrijpt wat de sociale psychologie ons al die jaren al heeft willen zeggen,
gaat op weg om zijn/haar informatieverzamelingen geschikt maken voor
contextuele toepassing. Die kiest voor semantische standaardisatie. Die neemt
alleen nog genoegen met betekenis die op het gewenste moment contextueel werd
samengesteld uit infrastructurele en eigen informatie. Die gaat digitale
hulpmiddelen vervaardigen op basis van die fonkelnieuwe kijk op
informatie-tot-betekenis. Voor informatiekundig specialisten wordt het met
Modern Informatieverkeer
ingewikkelder, maar u, als gebruiker van digitale hulpmiddelen, u plukt daarvan
de rijke vruchten. Ruim baan dus voor Modern
Informatieverkeer!
GERAADPLEEGDE LITERATUUR
Bateson, G., Steps
to an Ecology of Mind, The University of Chicago Press, 1972.
Heijden, H.
van der, S. Bochhah, De WERKelijkheid van morgen, Kluwer, 2006.
Hock, D.W., The
Birth of the Chaordic Age, Berrett-Koehler, 1999.
Hoffer, E., Reflections
on the Human Condition, Harper & Row, 1973.
Hoven, M.J.
van der, Wadlopen bij Opkomend Tij,
Inaugural Address Erasmus University Rotterdam, 2001.
Jansen,
P.L., P.E. Wisse, iDNA Manifest,
beschikbaar via de website van de auteur: www.dotindividual.com/iDNAManifest3.0.html,
2008.
Luitjens,
S.B., P.E. Wisse, De klacht van de Keten,
Drukkerij Smeink, 2003.
Moore, J.H., What
is Computer Ethics, Terrell Ward Bynum, ed., Computers & Ethics,
Blackwell, 1985, pp.266 – 75.
Mul, J. de, De Informatisering van het Wereldbeeld,
beschikbaar via de volgende website: www2.eur.nl/fw/hyper/Artikelen/diesrededruk.htm,
1997.
Perrow, C., Normal
Accidents, Princeton University Press, 1999.
Schulz von
Thun, F., Hoe bedoelt u?,
Wolters-Noordhoff, 1982.
Til, H.J.
van, Eigenaarschap voor Samenwerking,
beschikbaar via de website van de auteur (onder Artikelen): www.emovere.nl, 2007.
Til, H.J.
van, Information Sourcing,
beschikbaar via de website van de auteur (onder Columns): www.emovere.nl, 2008.
Til, H.J.
van, Duurzame interoperabiliteit vraagt
om radicaal andere benadering van semantiek, verschenen als een hoofdstuk
in Eerlijk zullen we alles delen, verkenningen naar interoperabiliteit,
Samenstellers S. Zwienink en P.E. Wisse, GBO.Overheid/Bureau Forum
Standaardisatie, 2008.
Wisse, P.E.,
Informatiekundige Ontwerpleer,
tenHagenStam, 1999.
Wisse, P.E., Semiosis & Sign Exchange, design
for a subjective situationism, Information Dynamics, 2002.
Wisse, P.E.,
Informatieverkeer in publiek domein, ICTU, 2004.
Woud, A. van
der, Een nieuwe wereld, Bert Bakker,
2006.
Wouters, P.,
België-Nederland, Lemniscaat, 2005.
Zuboff, S., In
the Age of the Smart Machine, Basic, 1988.
Een door P.E. Wisse bewerkt uittreksel van dit artikel
verscheen eind 2008 als apart hoofdstuk in de bundel “Eerlijk zullen we
alles delen, verkenningen naar interoperabiliteit”, Samenstellers S.
Zwienink en P.E. Wisse, GBO.Overheid/Bureau Forum Standaardisatie”. De titel
van dat hoofdstuk luidt: “Ontsnapping uit
digitaal gekkenhuis”.
Oktober 2008, 2008 © Jan van Til